Ülkemizde daha çok Gazap Üzümleri, Cennetin Doğusu, Bitmeyen Arbede, Fareler ve Beşerler üzere toplumsal tarafı kuvvetli romanları ile tanınan Steinbeck’in kendisine has bakış açısı ile kaleme aldığı, seyahat kitabı olmasının ötesinde periyodun politik ruhunu vermesi bakımından da eşsiz günlükleri ilk sefer geçtiğimiz lisanımıza kazandırıldı.
Bu yapıtta bilhassa Moskova’ya gelişlerinden itibaren başta seyahatleri olmak üzere, devlet yetkililerinden habersiz rastgele bir seyahat programı yapamamaya kadar klasik Stalin devri bürokrasisinin kuşatıcı hali edebi bir tat ile okuyucularının önüne seriliyor.
Günümüzden bakılınca epey tuhaf bulunacak kimi ulaşım uygulamaları, kıvrak bir lisana sahip olan Steinbeck’in o ironi lisanından nasibini alıyor.
Derin müşahede yeteneği
Özellikle Cumhuriyetler Birliği olan bu büyük devlette federasyon içindeki ülkelerin misal ve farklı yanları bir bütün olarak önümüze seriliyor. Günümüzün acılı Rusya-Ukrayna Savaşı’nın kimi sebepleri aslında bir bakıma bu kitapta yazılanlarda gizli.
Ve Gürcü toplumunun daha sevinçli halleri, Moskova ve Stalingrad’da yaşayan Rusların ise Nazi ilerleyişini durdurmalarından kaynaklı o haklı gurur ve geleceğe dair umutlarını da yeniden yazılanlardan çıkarmak mümkün.
Okurun ilgisini çekecek olan kitap
Kitap, bunun yanı sıra yeni rejimin edebiyatçıları olan başta Konstantin Mihayloviç Simonov, İlya Ehrenburg üzere müellifler özelinde edebiyat ve rejim bağı üzere bahislere değinmesi ve günün edebi tartışma başlıklarının sunulması bakımından da hayli kıymetli tespitlerle dolu.
Ve kitapta yer yer Türkler ile Türkiye hakkında gerek Rusların gerekse Steinbeck’in değişik tespitleri de okuyucuların ilgisini çekeceğe benziyor.
Kadrajdan yansıyanlar
Aslında kitap güya John Steinbeck’in günlüğü olarak karşımıza çıksa da, kitabın bir başka değerli istikameti hatta tahminen de kitabın kolektif bir yapıda olduğunu haber eden kıymetli bir durumu da ünlü fotoğrafçı Robert Capa’nın diğer yerde görülmesi güç olan Rus coğrafyası kadrajından yansıyanları önümüze sermesi olarak görmek mümkün.
Capa aslında İkinci Dünya Savaşı’nda cephe gerisindeki fotoğraflarındaki o yürekli çekimlerini kapalı kutu olan ve Batı dünyasınca epeyce merak edilen Stalin topraklarında da yapmak ister.
Fakat bürokratik zorluklar, bilhassa Kremlin Sarayı çekimlerine müsaade verilmemesi, ülkeden ayrılışta tekrar sinema kutularının denetim altına alınması ya da müsaade prosedürleri onun da bakışıyla kitapta “Haklı Bir Şikâyet” başlığıyla okurun önüne çıkıyor.
Eşsiz fotoğraf çekimleri
Fakat yeniden de Capa, bilhassa toplumsal yaşayışa dair eşsiz fotoğraf çekimleri ile ülkesine dönüyor. Ve sayfaları çevirdikçe yer yer o bitmez Steinbeck ve Capa hengameleri, Steinbeck’in sabahları Capa’nın bilgisini sınayan muzip halleri de kitabın biraz da mizahi kısmına karşılık geliyor. Bunları da yeniden Steinbeck samimi lisan kullanımı ile aleni hale büründürüyor.
